به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل کانون، این سمینار از سوی مرکز ملی استیژ روز، سه‌شنبه، ۲۷ شهریور در سالن غدیر مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد.

شیوه اجرایی بازی‌های نمایشی کودکان کاربردهای زیادی دارد

داوود کیانیان، مدرس تئاتر کودک و نوجوان و نمایش خلاق مقاله خود با عنوان «شیوه اجرایی بازی‌های نمایشی کودکان» را ارائه داد و گفت: با این شیوه می‌توان فعالیت بچه‌ها را رهبری و تئاتری اجرا کنیم که دو فایده عمده دارد. فایده اول ارتباط خوب و حداکثری و فایده دوم تاثیر خوب، عمیق و ماندگاراست.

کیانیان در مورد سیر تحقیق خود اظهار داشت: سال‌ها تحقیق درباره بازی‌های نمایشی کودکان و نوجوانان داشتم و این شناخت را به‌دست آوردم که بچه‌ها به صورت فطری و ناخودآگاه اصولی را در بازی‌های خود رعایت می‌کنند. این تحقیق در سال ۱۳۶۸ در مجله «قلمرو کودکان» چاپ شد.

او ادامه داد: شیوه اجرایی بازی‌های نمایشی کودکان شامل ۷ اصل و ۱۰ ویژگی است. اصول در بازی‌ها ثابت اما ویژگی‌ها متغیر هستند چون سن بچه‌ها تغییر می‌کند. فعالیت‌هایی که می‌توانند در آن‌ها از این اصول و ویژگی‌ها استفاده کرد عبارتند از: نمایش بازی‌ها، نمایش خلاق، نمایش در کلاس درس، تئاتر دانش‌آموزی، تئاتر برای کودکان و نوجوانان، تئاتر با کودک و نوجوان و تئاتر درباره کودک و نوجوان.

این نویسنده و پژوهشگر ارتباط تنگاتنگ و حداکثری، تاثیر عمیق و ماندگار در اثر، ارتباط و تاثیرپذیری، خودکفایی تئاتر کودک و نوجوان و توسعه تئاتر کودک و نوجوان را کاربردهای شیوه اجرایی بازی‌های نمایشی کودکان برشمرد.

کیانیان با اشاره به این‌که در تئاترهای معمولی دو حس بینایی و شنوایی فعال است، بیان کرد: در شیوه اجرایی بازی‌های نمایشی کودکان پنجحس انسان فعال می‌شود. در این شیوه مشارکت تماشاگران در اجرا، برای کسانی که کار مشارکتی می‌کنند ایجاد تجربه خواهد کرد. چون اصول این شیوه فطری است پس از این طریق می‌توان ارتباط جهانی نیز ایجاد کرد.

نمایش «خروسک پریشان» حدود ۲هزار اجرا داشت

او با بیان این‌که این شیوه به‌طور عمل امتحان خود را از نظر کمی و کیفی پس داده است، گفت: سال ۱۳۷۲ با امکاناتی که کانون در اختیارم قرار گذاشت این نظریه را با نمایش‌نامه کوتاه «خروسک پریشان» با بچه‌های نابازیگر تمرین کردم. ۸۱۷ اجرا در مرکز تولید تئاتر کانون باعث شد، احساس کنیم تماشاگران از نمایش استقبال کردند. نمایش را روی تریلی هم بردیم و حدود ۲هزار اجرا شد. ۲۷ نفر از منتقدان از جمله چیستا یثربی و رحمت امینی برای این نمایش نقد نوشتند که این نشان‌دهنده کیفیت آن بود.

این کارگردان و پژوهشگر تئاتر یادآور شد: مرکز ملی استیژ این مقاله را با عنوان «نگاهی به تئاتر کودک و نوجوان» در ۱۳۹۱ در کتاب خود چاپ کرد. استیژ این مقاله را برای استیژ جهانی ارسال کرد و دانشگاه نیویورک آمریکا این مقاله را پذیرفت و به ما فرصت قرائت مقاله و برگزاری کارگاه داد اما ما نتوانستیم برویم.

کیانیان خاطرنشان کرد: بازی‌های نمایشی عبارتند از بازی‌هایی که در آن‌ها ایفای نقش وجود دارد مانند عمو زنجیرباف و گرگم و گله می‌برم. بازی‌هایی مانند دکتربازی و خاله‌بازی، افراد از اول تا آخر نقش بازی می‌کنند. این بازی‌ها انواع و اقسام یعنی پسرانه، دخترانه، سنتی، مدرن، انفرادی و جمعی دارد.

او هفت اصل در بازی را سادگی، بازیگری، فرایندمحور بودن، مشارکت، بداهه‌پردازی، فاصله‌گذاری و نشانه‌پردازی نام‌برد و افزود: خاستگاه و ریشه این اصول در آیین‌های کهن نمایشی وجود دارد. به عنوان مثال حج یکی از آیین‌های نمایشی است که ۱۴۰۰ سال است که برگزار می‌شود. تحقیق خود در مورد حج را در قالب کتابی با عنوان «حج نمایش ناب الهی» در سال ۱۳۸۲ چاپ کردم. کتاب دیگرم با نام «حج بزرگترین نمایش جهان» نیز از سوی سوره مهر به چاپ رسید .

این کارگردان تئاتر خاطرنشان کرد: نمایش در کلاس درس ادامه منطقی نمایش خلاق است. در نمایش خلاق محدودیت موضوع وجود ندارد اما در نمایشِ کلاس درس، موضوع باید از مطالب کتاب انتخاب شود.

به گفته کیانیان، ۱۰ ویژگی متغیر در بازی بچه‌ها عبارتند: از عدم وحدت زمان، عدم وحدت مکان، عدم وحدت موضوع، تحرک، گرایش به موسیقی، شادی، جاندار پنداری، ذهن سیال، جهان‌بینی متغیر بین واقعیت و فرا واقعیت و گرایش به عمل.

تنوع بخشی به نقش‌های فرد مورد مساله، مهم‌ترین هدف هنردرمانی است

بر اساس این گزارش؛ مجید امرایی، دراماتراپیست، کارگردان تئاتر و مدرس دانشگاه مقاله خود با عنوان «تاثیر هنر درمانی در کاهش بی ارادگی، تقویت عواطف و رفع پرخاشگری کودکان ۱۰ تا ۱۵ ساله» را در این سمینار ارائه داد که البته ارائه او به شکل عملی و با مشارکت مربیان بود. وی تمرین‌هایی آوایی، تنفسی و نمایشی را به مربیان ارائه کرد که با مشارکت همه حضار اجرا شد و تنوع‌بخشی به نقش‌های فرد مورد مساله را مهم‌ترین هدف هنردرمانی ذکر کرد.

در ادامه؛ مینا رحیمی با ارائه مقاله‌ای با عنوان «چگونگی ایجاد دیالوگ درباره خودکشی نوجوانان از طریق تئاتر ستم‌دیدگان» گفت: طبق تحقیق موسسه یانگ مایندز بریتانیا خودکشی دومین عامل مرگ و میر افراد از ۱۵ تا ۲۹ سال در جهان است. مساله ما این بود که با استفاده از تئاتر، دیالوگی با نوجوانان فراهم کنیم که راه برون رفتی برای پیشگیری از خودکشی ایجاد کرده باشیم. رویکردهای درمانی خودکشی عبارتند: از روانشناسی رفتارگرا و شناختی.

رحیمی با اشاره به این‌که «جاکوب مورنو» اولین کسی است که تئاتر را وارد حیطه روان‌شناسی کرد، بیان کرد: «آگوستا بوآل» معتقد بود تئاتر، ابزاری برای تغییر جهان است و تکنیک خود را برای کمک به مردم زیر سلطه آمریکای جنوبی اجرا کرد. وی برخلاف «مورنو« شیوه اجتماعی داشت.

او با بیان اینکه ستم‌دیدگی آثار مخربی است که نهادهای اجتماعی بر روی افراد می‌گذارند، عنوان کرد: در اروپا آمار خودکشی بیشتر از آمریکای جنوبی است و طبق نظریه بوآل علت، مکانیسم درونی سرکوب یعنی «پلیس در سر» است. بوآل تکنیک رنگین کمان آرزو را ابداع کرد و رنگ‌های مختلف را نشانه احساسات متفاوت دانست.

اجرای روش «آرام آرام» برای رسیدن به ذهن‌آگاهی در تئاتر

رحیمی یکی از مهم‌ترین مسائل در پیشگیری فرد از خودکشی را هویت دانست و افزود: نظریه کنترل هویت، نقش شکل‌گیری هویت تحت کنترل ساختارهای هژمونیک و بروز رفتارهای آسیب زننده را تبیین می کند. یکی از روش‌های موثر در این زمینه «بایست و فکر کن» است. کارگردان زمانی ایست می‌دهد و تماشاگران و بازیگران هرچه در فکر دارند به زبان می‌آورند. این باعث می‌شود که بر احساسات خود واقف شوند.

او خاطرنشان کرد: روش «آگورا»، نیروهایی که خارج از زمان اجرا روی شخصیت اول موثرند را بررسی می کند. روش «تکنیک» نیز برای بیرون کشیدن و تقویت صدای افراد و روش «سه آرزو» برای احاطه یافتن بر خواسته‌های پنهان است.

رحیمی با اشاره به این‌که با دو راهکار تغییر شرایط و کنترل هیجانات حل مساله می‌توان از خودکشی پیشگیری کرد، گفت: ذهن آگاهی در دهه‌های اخیر مورد توجه واقع شده است. امروزه روش «آرام آرام» برای رسیدن به ذهن آگاهی در تئاتر انجام می‌شود.

اجرای دو پروژه در حوزه تئاتر مشارکتی و کاربردی در مدارس

بر اساس این گزارش؛ سجاد آقابابایی ضمن ارائه مقاله خود با عنوان «تئاتر پداگوژیک در اجرای ساختار بازی در تئاتر کودکان و نوجوانان با رویکرد آزمایشگاهی تجربی» اظهار داشت: از سال ۹۶ به صورت متمرکز در حوزه تئاتر مشارکتی و کاربردی فعالیت دارم.

او ادامه داد: تئاتر کاربردی را در سال ۱۴۰۱ در مدرسه دور افتاده‌ای در شهرستان قروه با تمرکز روی کتاب تفکر و سبک زندگی پیاده کردیم. این کتاب ۹ فصل دارد. بچه‌ها را به پنج بخش تقسیم کردیم که هر گروه عهده‌دار یکی از فصول کتاب شدند. تحقیق کردند و به متن رسیدند اما به مرحله اجرا نرسیدند.

آقابابایی با اشاره به این‌که پروژه‌ای را نیز در مدرسه ابتدایی غیرانتفاعی در تهران اجرا کردیم، بیان کرد: هر هفته یک جلسه برای بچه‌های کلاس‌های سوم و چهارم داشتیم. تئاتر را برای آموزش آنها وارد کردیم. هدف کسب تجربه بچه‌ها بود نه محصول. به عنوان مثال بچه‌ها برای علوم با تکنیک شکلات‌سازی منظومه شمسی را کار کردند. ماجرای هوشنگ و کیکاووس را شکلات عروسکی درست و اجرا کردند. بخشی از کتاب تاریخ خود را در قالب کاوشگری تولید کردند که در فرهنگستان نیاوران اجرا شد.

در پایان زهرا زارعی، مترجم و کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت، مقاله خود با عنوان «بررسی روش‌های جذب مخاطبان نوجوان به نمایش مجازی» را ارائه داد و گفت: نوجوان امروز به عنوان «بومیان دیجیتال» نامیده می‌شوند. تاثیر این مقاله روی پرورش است. تئاتر دیجیتال دسته‌بندی متعددی دارد که عبارت است از: تئاتر چند رسانه‌ای، اجرای به اصطلاح تله ماتیک و اجرای فراگیر. اجرای تله ماتیک اجرای از راه دور و اجرای فراگیر، ترکیبی از بازی‌ها، رسانه و اجراست.

زارعی با بیان این‌که روش تحقیق ما توصیفی تحلیلی و مبانی نظریه ما، نظریه مسئولیت اجتماعی است، افزود: در تئاتر دیجیتال بحث این است که اجرای زنده تئاتر باید حفظ شود یا خیر. فلن معتقد است که نیاز است که اجرا زنده باشد اما اسلندر اجرای زنده را ضروری نمی‌داند. طبق نظر اسلندر اجرای زنده تئاتر پنج مرحله را طی کرده است: اجرای کلاسیک، پخش سریال در تلویزیون، ضبط روی سی‌دی و دی وی دی، پخش زنده اینترنتی و فناوری تعاملی مانند چت باکس.

ضرورت آموزش مربیان کانون در زمینه تئاتر دیجیتال

این کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت با اشاره به این‌که رویکرد ما آموزش از طریق نمایش است، اظهار داشت: نمایش را می‌توانیم از طریق تکنیک‌های تئاتر مانند بازی نقش، بداهه‌پردازی و انیمیشن مفهوم سازی کنیم. از قابلیت‌های آموزش با استفاده از نمایش نوجوان، می‌توانیم به افزایش آگاهی بچه‌ها در زمینه توسعه پایدار اشاره کنیم.

او خاطرنشان کرد: دو پیشنهاد برای اجرای تئاتر دیجیتال مطرح است: اجرای نمایش با استفاده از نرم‌افزار زوم و قصه‌گویی دیجیتال. خوشبختانه ما قصه‌های فراوان در ادبیات شفاهی و همچنین مستندهای فراوان تاریخی داریم. باید در این زمینه دوره‌های آموزشی برای مربیان برگزار شود، از ایده‌های بچه‌ها استفاده و مخاطب‌شناسی شود. آموزش می‌تواند در پرورش تفکر نقاد بچه‌ها و شکل‌گیری قدرت تجزیه و تحلیل آن‌ها نقش بسزایی داشته باشد.

لازم به ذکر است، نتایج سمینار تخصصی تئاتر کودک و نوجوان با عنوان «ضرورت تولید و توسعه تئاتر برای نوجوانان» در آیین پایانی نوزدهمین جشنواره هنرهای نمایشی کودکان و نوجوانان در جمعه، ۳۰ شهریور اعلام خواهد شد.

نوزدهمین جشنواره هنرهای نمایشی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از ۲۷ تا ۳۰ شهریور ۱۴۰۳ در مرکز تولید تئاتر و تئاتر عروسکی کانون واقع در بوستان لاله و مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون واقع در خیابان حجاب تهران برگزار می‌شود.